De fotograaf heeft als maker van de foto het auteursrecht. Dit is vergelijkbaar met een eigendomsrecht. Het auteursrecht geeft de maker van het werk het exclusieve recht om dat werk te exploiteren. De fotograaf beslist dus of het werk openbaar mag worden gemaakt en/of verveelvoudigd. Het auteursrecht geeft de fotograaf ook morale rechten zoals het recht op naamsvermelding.
Veelal verleent de fotograaf na een overeengekomen vergoeding aan een klant een gebruiksrecht (ook wel licentie genoemd) om de foto's te mogen gebruiken, in de meeste gevallen publicatie. Dit gebruiksrecht kan specifiek zijn, bijvoorbeeld een eenmalige publicatie in een boek of een tijdschrift, maar kan ook generiek zijn. Bij het laatste geval spreekt men ook wel over een 'onbeperkt gebruiksrecht'. Met dit verleende recht mag de klant de foto's in alle soorten media gebruiken/publiceren, digitaal of in print-vorm, voor nu en in de toekomst. Een tussenvorm kan zijn een 'beperkt gebruiksrecht', waarbij alleen gebruik wordt toegestaan voor bepaalde soorten media of voor een bepaalde periode, of op enig andere wijze beperkt. Tot slot nog dit: het verleende gebruiksrecht is normaal gesproken 'niet-exclusief'. Dat betekent dat dezelfde foto's ook door een andere partij kunnen worden gebruikt, die eenzelfde gebruiksrecht bij de fotograaf heeft verworven. Ook is het voor de klant mogelijk om een 'exclusief gebruiksrecht' te verwerven, nadat hiervoor een passende vergoeding is afgesproken en betaald.
De term 'rechtenvrije foto's' kan verwarrend zijn. In de gangbare praktijk wordt daarmee een onbeperkt gebruiksrecht bedoelt. Er wordt niet mee bedoeld dat ook het eigendom van de foto's wordt overgedragen. Dit gebeurt slechts zelden en alleen tegen een hiervoor gepaste vergoeding. Dit moet geregeld zijn via een akte, een geschrift waarin staat wat er wordt overgedragen en aan wie (art. 2 Auteurswet 1912). Is deze akte niet aanwezig dan zijn de rechten niet overgedragen, ook niet na een mondelinge toezegging. Met een onbeperkt gebruiksrecht heeft een klant echter alle mogelijkheden tot publicatie, zoals hiervoor toegelicht. De verplichting om een naamsvermelding blijft echter bestaan, ook bij foto’s waarvan de auteursrechten zijn overgedragen, mits de partijen middels een akte anders zijn overeengekomen.
De bedoeling van het recht op naamsvermelding is dat bij iedere gepubliceerde foto de naam van de fotograaf of auteursrechthebbende wordt vermeld. De fotograaf heeft het recht om bij publicatie altijd geassocieerd te worden met de foto. Binnen de fotografie is de gangbare term die hiervoor gebruikt wordt het ‘bijschrift’.
Het recht op naamsvermelding is sinds 1989 opgenomen in de auteurswet. De achtergrond van dit recht op naamsvermelding bij iedere foto is als volgt:
- Het direct duidelijk maken aan wie een kunstwerk of foto toebehoort.
- Het voor volgende gebruikers van een foto makkelijker maken de fotograaf te kunnen vinden en om toestemming te vragen.
- Preventie tegen inbreuk.
De regeling van het auteursrecht is er om 3 redenen:
1. Toekomst voor de fotografie
Dankzij het auteursrecht kan de fotograaf geld verdienen en wordt bijgedragen aan een wereld waarin er toekomst is voor de creatie van kwalitatief hoogwaardig beeldmateriaal door professionele fotografen.
2. Het beschermt het eigendom van de maker
Het gaat om een creatie van de maker en daarmee is het logisch dat hij of zij het recht heeft om te bepalen wat er met zijn of haar creatie gebeurt.
3. Vergoeding voor de makers
Er zijn hoge investeringen nodig voor het creëren van professioneel beeldmateriaal. Dankzij de auteurswet kan dit geld terugverdiend worden, wanneer de maker in de gelegenheid wordt gesteld om zijn werk tevens aan derden te verkopen.
Het recht op naamsvermelding geldt bij de volgende situaties:
- Bij elke publicatie van een foto.
- Bij de openbare tentoonstelling van een foto.
- Bij vertoning van een foto op televisie, internet of in een film.
- Bij het gebruik van foto’s voor billboards en in reclames.
Bij publicatie is de gewenste vorm de (correcte!) vermelding van de naam van de fotograaf direct bij elke foto apart. Wanneer het een serie foto's betreft kan een naamsvermelding ook aan het begin of einde van de serie geplaatst worden, zo lang duidelijk is dat de fotograaf alle foto's uit de serie heeft gemaakt.
Het niet plaatsen van een naamsvermelding en/of het gebruiken van een foto zonder toestemming kan resulteren in
hoge naheffingen, boetes en/of schadevergoeding.
Het gebruiken van foto's conform een verleend gebruiksrecht is pas toegestaan nadat alle hiervoor verschuldigde vergoedingen zijn voldaan.
In de Nederlandse auteurswet komt de term copyrights niet voor. Het is daarom geen geschikte term om afspraken over te maken over gebruik of eigendom van beeldmateriaal.
Bronnen:Bronkhorst, Arjan van - Auteursrecht op foto’s: hoe zit dat nu?
Wijnen van, Philippe - Buiten beeld, het auteursrecht van fotografen, Focus Publishing, juli 2007
